شریعت‌گریزی در آیین تصوف

حسن یوسفیان

تصوف

کارشناسی ارشد

محمد فنایی اشکوری

محمد تقی سبحانی

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1381

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

مکتب تصوف از آغاز با کج‌روی و کج‌اندیشی‌هایی همراه بوده است که می‌توان مهم‌ترین آنها را بی‌اعتنایی به شریعت وحیانی دانست. اندازه این انحراف در همه صوفیان یکسان نبوده است و بسا کسانی که از درون خود این مکتب برخاسته و به نقد هم کیشان خود پرداخته‌اند. هدف ما، در این نوشتار نه آن است که میزان پایبندی عملی صوفیان به احکام شریعت را بسنجیم، و نه اینکه در موارد اختلاف آنان با فقیهان در حکمی از احکام شریعت، به داوری بنشینیم، بلکه مقصود این نوشتار، بررسی مبانی نظری شریعت‌گریزی در آیین تصوف است. با نگرشی گلی به آیین تصوف و بررسی سخنانی که بسیاری از آنها در لابلای حکایات گوناگون پراکنده است، می‌توان دلیل صوفیان برای شریعت‌گریزی را بر چند مبنای اصلی استوار نمود: ‎۱. جداسازی شریعت از طریقت و حقیقت، پافشاری بر این ادعا که حقیقت یافتگان، از شریعت بی‌نیاز می‌گردند. ‎۲. تأکید بر مقام ولایت و خارج ساختن آن از انحصار عده‌ای خاص و بیان سخنانی از این دست که (بدعت اولیای کرام بهمنزله سنت انبیای عظام است). ‎۳. تلاش برای نشان دادن هدف اصلی آموزه‌های دینی و افزون این اصل که هدف، توجیه‌گر وسیله است. ‎۴. ادعای آنکه برخی از سالکان راه خدا چنان مست جمال الهی می‌گردند که عقل خود را از دست می‌دهند و بر این اساس، از بند تکلیف رهایی می‌یابند. در این نوشتار، بااستناد به منابع اصلی صوفیان، هر کدام از این مبانی را در فصلی جداگانه مطرح ساخته و سپس به نقد و بررسی آنها پرداخته‌ایم.

1430